میر غلام محمد غبار فرزند میر محبوب خان در سال ۱۲۷۶ خورشیدی در «دروازه لاهوری» در کابل زاده شد. او در خانواده ای نامدار و سرشناس بزرگ شد و آموزش‌های ابتدایی را در نزد خانواده خود فرا گرفت. ایام نوجوانی غبار، با نهضت مشروطه اول، انتشار نشریه سراج الاخبار و آغاز نهضت استقلال خواهی در دوره امان الله خان همراه بود

کاردار دولت

بیشتر اعضای خانواده غلام محمد غبار، کارمندان ارشد دولتی بودند و خود وی نیز از دوران جوانی جزو کارمندان دولت شد. اولین کار دولتی آقای غبار، کارمند گمرگ در سال ۱۲۹۶ بود و دو سال بعد هم کارمند "کوتوالی کابل" شد. در سال ۱۳۰۰ خورشیدی که شجاع الدوله حاکم هرات شد، غبار در همکاری با وی، یکی از اعضای ارشد ریاست تنظمیه هرات بود. در سال ۱۳۰۳، او نماینده بازرگانی دولت امان الله خان در مسکو شد و در ۱۹ سرطان(تیر) همان سال به همراه نادرخان که سفیر افغانستان در فرانسه شده بود به آن کشور رفت و به عنوان منشی سفارت مدتی را در آنجا سپری کرد. او در سال ۱۳۱۰ سر منشی سفارت افغانستان در برلین شد.

فعالیت های فرهنگی

اواخر پادشاهی امیر حبیب الله خان بود که غبار به جنبش جوانان افغان پیوست. او هم زمان به مطالعه در تاریخ و مسائل اجتماعی پرداخت و هنوز به تدریج یکی از صاحب نظران مطرح افغانستان در زمینه تاریخ شد.

در ۹ قوس(آذر) ۱۲۹۹ خورشیدی، غلام محمد غبار، نشریه "ستاره افغان" را در جبل السراج کابل منتشر کرد.

غبار به همراه کسانی چون محمد انور بسمل، قاری عبدالله، عبدالحق بیتاب، سرور گویا، عبدالعلی مستغنی و تعدادی دیگر انجمن ادبی کابل را بنیاد گذاشت.

یکی از فعالیت‌های مهم انجمن ادبی، نشر مجله کابل بود که ارگان انتشاراتی انجمن نیز محسوب می‌شد. غبار یکی از نویسندگان پرکار این مجله بود و از همان شماره های اولیه، سلسله مقالاتی را به نام «افغانستان و نگاهی به تاریخ آن» را می نوشت.

غبار در سال ۱۳۱۸ در حالی که در قندهار در تبعید به سر می برد، کتاب «احمد شاه بابا» را تألیف کرد و در سال ۱۳۲۰ بعد از بازگشت به کابل، به عضویت انجمن تاریخ در آمد و بعد از آن مدتی مدیر مسئول روزنامه «انیس» شد. او در سال ۱۳۳۹ خورشیدی بعد از سپری کردن زندان، مدتی مشاور ریاست مطبوعات بود و بعد از آن به فعالیت‌های نویسندگی روی آورد و تا سال های واپسین حیات خود، آثار زیادی را تألیف کرد.

مبارزه و زندان

هنوز یک سال بیشتر از تأسیس انجمن ادبی کابل نگذشته بود که نادر خان نتوانست فعالیت‌های غبار و یارانش را تحمل کند و او را به همراه تعدادی دیگر از روشنفکران در سال ۱۳۱۱ به دلایل سیاسی بازداشت کرد.

غبار به همراه سرور جویا، عبدالغفارخان سرحددار، محمد ابراهیم صفا، عبدالعزیزخان قندهاری و چند نفر دیگر، به مدت چهار سال زندانی شد. این افراد، در یکی از کاروانسراهای تجارتی زندانی شدند که به علت پر بودن زندان‌های کابل، به زندان تبدیل شده بود و به «سرای موتی» معروف شده بود. او بعد از سپری کردن زندان به فراه و سپس به قندهار تبعید شد و تا سال ۱۳۱۷ را در تبعید گذراند.

در سال ۱۳۲۸، دوره هفتم انتخابات شورای ملی در کابل بر گزار شد. غلام محمد غبار، در این دوره به نمایندگی از طرف مردم کابل به شورای ملی راه یافت. وی در شورای ملی به همراه تعدادی دیگری از روشنفکران، حزبی را به نام وطن تشکیل داد. با فرا رسیدن زمان انتخابات دوره هشتم شورای ملی در سال ۱۳۳۱، غبار بار دیگر از شهر کابل کاندیدا شد؛ ولی در این دوره، حاکمیت وقت از انتخاب شدن وی و تعداد دیگری از روشنفکران جلوگیری کرد. مردم به طرفداری از غبار و دیگر آزادیخواهان تظاهرات کردند، اما حکومت این حرکت ها را سرکوب کرد و غبار و چند نفر از سران حزب وطن و خلق را بازداشت و مدت هشت سال آنها را زندانی کرد.

افغانستان در مسیر تاریخ

از غلام محمد غبار، آثار نوشتاری زیادی برجای مانده است که شماری از این آثار در خارج از افغانستان در چند نوبت به چاپ رسیده است. «افغانستان در مسیر تاریخ» یکی از مهمترین آثار آقای غبار است که تاکنون چندین نوبت در داخل و خارج از افغانستان به چاپ رسیده است.  جلد اول این کتاب که در سال ۱۳۴۶ خورشیدی در زمان صدارت هاشم خان به چاپ رسیده بود، قبل از پخش توقیف شد و فقط چند نسخه آن از چاپخانه بیرون آمد.

با روی کار آمدن حکومت نور محمد تره کی، این کتاب در ۹ خرداد سال ۱۳۵۷ خورشیدی از توقیف رها شد و در همان روزهای اولیه تمام سه هزار نسخه آن به فروش رسید. جلد دوم «افغانستان در مسیر تاریخ» نیز بیست  و دو سال پس از درگذشت غبار، در سال ۱۹۹۹ میلادی توسط فرزندش در آمریکا به چاپ رسید.

دیگر آثار غلام محمد غبار

• خراسان/ کابل، سال ۱۳۲۶

از دیگر آثار مطرح غلام محمد غبار، رساله مشهور «خراسان» است. غبار در این رساله، از خراسان بزرگ نام می برد و مرزهای آن را، از شمال به مرو، از جنوب به سیستان، از شرق به کابل و از غرب به نیشابور ترسیم می کند. به باور غبار، هرات در این میان، جایگاهی چون «مروارید خراسان» را داراست.

• افغانستان و نگاهی به تاریخ آن/ کابل، انجمن ادبی، سال ۱۳۱۰
• احمد شاه بابا/کابل، سال۱۳۱۰

افغانستان به یک نظر/کابل، سال ۱۳۲۶

• تاریخ افغانستان (جلد سوم) از ظهور اسلام تا سقوط طاهریان/ کابل، سال ۱۳۲۶
• تاریخ مختصر افغانستان، از عهد اوستا تا قرن بیستم/ کابل ، سال۱۳۱۱
• تاریخ قرن اول (کتاب درسی)/ کابل، سال ۱۳۲۶
• تاریخ ادبیات دری (کتاب درسی)/کابل، سال ۱۳۳۱

غروب غبار

میر غلام محمد غبار که سال های آخر عمر خود را به نوشتن سپری می کرد، در ماه های آخر حکومت داوود خان، به زخم معده مبتلا شد و برای معالجه به آلمان غربی رفت و در یکی از بیمارستان های شهر برلین بستری شد. او سر انجام بعد از یک عمل جراحی در تاریخ ۱۶ بهمن سال ۱۳۵۶، در برلین درگذشت و پیکرش چهار روز بعد، در تاریخ ۲۲ بهمن به کابل منتقل شد و در آرامگاه خانوادگی اش در گورستان شهدای صالحین کابل به خاک سپرده شد. آرامگاه این نویسنده و مورخ نامدار افغانستان را، به سختی می توان از میان انبوه قبرهای این گورستان پیدا کرد.

تنها مشخصه آرامگاه غبار گرفته غلام محمد غبار، سنگ قبری است که گویا به تازگی ساخته شده و بر روی آن نوشته است: "آرامگاه شادروان غلام میرغلام محمد غبار، مورخ، نویسنده، روزنامه نگار و مبارزه وطن پرست آزادیخواهی که بیش از نیم قرن، [بر] ضد استبداد، ضد ارتجاع و ضد استعمار، با پیگیری و آشتی ناپذیری، پیکار کرد".

منبع: بی بی سی فارسی

لینکی: https://www.bbc.com/persian/afghanistan/story/۲۰۰۸/۰۲/۰۸۰۲۰۵_s-ghobar-anniv